فصل سوم، الاینمنت یا مسیر
فهرست مطالب
آموزش جامع طراحی و ترسیم مسیر یا الاینمنت (Alignment) در Civil 3D
چرا تسلط بر طراحی مسیر در Civil 3D حیاتی است؟
نرم‌افزار Civil 3D به عنوان ابزاری قدرتمند در دستان مهندسان عمران، نقش بی‌بدیلی در طراحی زیرساخت‌ها ایفا می‌کند. یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های این نرم‌افزار، مسیر، الاینمنت یا Alignment است. شاید در نگاه اول تصور شود که مسیر یا الاینمنت تنها به راه‌ها و جاده‌ها اطلاق می‌شود، اما در Civil 3D و حتی خارج از آن، این مفهوم بسیار گسترده‌تر است و شامل طراحی خطوط لوله، کانال‌ها، خطوط انتقال نیرو و حتی مسیرهای راه‌آهن نیز می‌شود. تسلط بر ابزارها و مفاهیم مسیر در Civil 3D، به طراحان امکان می‌دهد تا پروژه‌های خطی را با دقت و انعطاف‌پذیری بی‌نظیری مدل‌سازی، تحلیل و بهینه کنند. در این مقاله، به بررسی جامع ویژگی‌ها و ابزارهای کلیدی طراحی مسیر در Civil 3D خواهیم پرداخت.
این مجموعه از ویدئوهای آموزشی از وبسیایت آبادراه به آموزش جامع نرم‌افزار Civil 3D، به ویژه در فصل سوم که به مبحث مسیر یا الاینمنت می‌پردازد، اختصاص دارد. تمرکز اصلی بر روی ترسیم، ویرایش و تحلیل اجزای مسیر شامل خطوط مستقیم، قوس‌های دایره‌ای ساده، و انواع قوس‌های اسپیرال است. همچنین، مفاهیم مربوط به قیود هندسی (Fixed, Floating, Free) ، تعریض مسیر و نحوه بازترسیم پروژه‌های موجود از فایل‌های اتوکد یا اکسل پوشش داده شده است.
فهم عمیق قیود در مسیر (Constraints) سه ستون اصلی طراحی
قبل از ورود به جزئیات ترسیم، آشنایی با مفهوم قیود (Constraints) در Civil 3D ضروری است. قیود، ارتباطات هندسی بین اجزای مختلف یک مسیر یا الاینمنت را تعیین می‌کنند و درک آن‌ها برای هر طراحی دقیق و قابل ویرایش، حیاتی است. سه نوع اصلی قید عبارتند از:
1. قید Fixed یا ثابت
• تعریف: اجزایی که دارای قید Fixed هستند، ارتباط معنا‌داری با اجزای قبل و بعد خود ندارند و تنها یک اتصال ساده بین آن‌ها برقرار است. کیلومتراژها همچنان جریان دارند.
• ویژگی‌ها: این اجزا فقط از خودشان تاثیر می‌پذیرند و بر جزء بعدی تأثیر نمی‌گذارند. تغییرات در یک جزء Fixed ، صرفاً برای حفظ اتصال با سایر اجزا صورت می‌گیرد و مسیر یا الاینمنت چند تکه نمی‌شود.
• کاربرد: برای بخش‌هایی از مسیر که می‌خواهیم کاملاً مستقل باشند و تحت تأثیر تغییرات اجزای مجاور قرار نگیرند.
2. قید Floating یا شناور
• تعریف: اجزای Floating ، ویژگی‌ها و شرایط خود را از قطعه قبلی یا بعدی به ارث می‌برند و حالت مماسی (Tangency) را حفظ می‌کنند.
• ویژگی‌ها: این قید تا جایی که از نظر محاسباتی و ترسیمی قابل انجام باشد، حالت مماسی را حفظ می‌کند. برای مثال، یک خط Floating By Previous به قطعه قبلی خود مماس می‌شود.
• کاربرد: برای ایجاد پیوستگی و انتقال نرم بین اجزای مسیر، به ویژه در قوس‌ها و خطوط.
3. قید Free یا آزاد
• تعریف: قطعات Free ، برخلاف نامشان، از هر دو سمت (Both Sides) دارای قید هستند.
• ویژگی‌ها: زمانی که یک قطعه Free است، قطعات قبلی و بعدی آن Fixed هستند. در این حالت، تنها کاری که می‌توان انجام داد، کار بر روی شعاع آن است. البته، می‌توان آن را به حالت By Previous یا By Next نیز تغییر داد تا از سمت مقابل نیز تأثیرپذیر باشد.
• کاربرد: برای قطعاتی که می‌خواهیم بین دو جزء ثابت، انعطاف‌پذیری در شعاع داشته باشند.
ترسیم خطوط، قوس‌ها و اسپیرال‌ها با اعمال قیود (Drawing Tools)
Civil 3D مجموعه‌ای غنی از ابزارهای ترسیم را ارائه می‌دهد که امکان ایجاد انواع خطوط و قوس‌ها را با اعمال قیود مختلف فراهم می‌کند. این ابزارها شامل موارد زیر هستند:
۱. ترسیم خطوط
Fixed Line ترسیم خط مستقیم با دو نقطه یا از انتهای یک قوس با طول مشخص. همچنین، ابزار Best Fit امکان برازش خط بین نقاط اتوکدی یا COGO را فراهم می‌کند.
Floating Line ترسیم خط شناور از انتهای یک قوس، با تعریف نقطه عبوری یا طول. ابزار Best Fit نیز برای خطوط شناور مماسی از قوس و برازش بین نقاط موجود است.
Free Line ترسیم خط بین دو قوس، زمانی که نمی‌خواهیم خطوط به صورت شکسته ترسیم شوند و بین آن‌ها قوس قرار گیرد.
۲. ترسیم قوس‌ها
Fixed Curve ترسیم قوس با سه نقطه (شروع، میانی، پایان) یا با استفاده از Best Fit برای برازش قوس بین نقاط.
Floating Curve ترسیم قوس شناور از انتهای یک انتیتی (خط یا قوس) با تعریف شعاع و نقطه عبوری. همچنین، امکان برازش قوس شناور از انتهای یک قوس/خط دیگر با حفظ اتصال.
Free Curve: ترسیم قوس بین دو خط مماسی. این ابزار بسیار پرکاربرد است و امکان تعیین شعاع و جهت را فراهم می‌کند.
۳. قوس‌های اسپیرال (Spirals)
اسپیرال‌ها به دلیل ویژگی‌های خاص خود در انتقال تدریجی شعاع، در طراحی راه‌ها و راه‌آهن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. Civil 3D انواع مختلفی از اسپیرال‌ها را برای ترسیم ارائه می‌دهد:
Fixed Spiral
Free Spiral
انواع قوس‌های اسپیرال
Civil 3D چندین نوع از قوس‌های اسپیرال استاندارد را پشتیبانی می‌کند که هر یک ویژگی‌های هندسی خاص خود را دارند:
• کلوتوئید (Clothoid) پرکاربردترین نوع در راه‌سازی و راه‌آهن.
• سهمی درجه پنج (Parabolic 5th Degree) مزیتی همچون شیفت کمتر دارد و در راه‌آهن کاربرد دارد.
• بیوکوادراتیک (Biquadratic) ترکیبی از دو سهمی درجه دو.
• سینوسوئید (Sinusoid) کاربرد کمتری دارد.
• کیوبیک JP (Cubic JP) توسعه یافته توسط مهندسان ژاپنی.
• سهمی درجه سه (Cubic Parabola) مقبولیت بیشتری نسبت به اسپیرال درجه سه در راه‌آهن دارد.
ویرایش پیشرفته مسیر با Alignment Properties
پس از ترسیم اولیه، ابزارهای ویرایشی Civil 3D امکان بهینه‌سازی و تنظیم دقیق مسیر یا الاینمنت را فراهم می‌کنند.
1. ویرایشگر هندسی (Geometry Editor) و نمایش جدول (Alignment Grid View)
این بخش به شما امکان می‌دهد تا تمام المان‌های مسیر یا الاینمنت را با جزئیات کامل (مانند شعاع، طول، قید و…) مشاهده و ویرایش کنید.
می‌توانید مقادیر پارامترهای فعال را مستقیماً در جدول تغییر دهید و نیازی به حذف و ترسیم مجدد نیست.
امکان اضافه کردن پارامترهای مختلف مانند حداقل شعاع، مید اوردینیت، تانژانت خارجی و… به جدول وجود دارد.
تمام این اطلاعات قابل کپی و انتقال به نرم‌افزارهایی مانند Excel برای تحلیل بیشتر هستند.
2. ویرایشگر زیرمجموعه (Sub-entity Editor)
این ابزار یک نمای جزئی‌نگرتر از هر المان مسیر (مثلاً یک ترکیب اسپیرال-قوس-اسپیرال) ارائه می‌دهد.
جزئیاتی مانند طول اسپیرال ورودی/خروجی، پارامتر A، زاویه دلتا، ایستگاه شروع و پایان، و پارامترهای وتر، میانی، تانژانت و سکانت به دقت محاسبه و نمایش داده می‌شوند.
این ابزار نیاز به محاسبات دستی در Excel را از بین می‌برد و تمام اطلاعات لازم را در لحظه فراهم می‌کند.
• کنترل ایستگاه (Station Control)
• ماسکینگ (Masking)
• ویرایش قیود (Constraint Editing)
• معیارهای طراحی (Design Criteria)
در این بخش، می‌توانید سرعت طرح مسیر را در ابتدا تعریف کرده و در طول مسیر تغییر دهید. این قابلیت برای تعریف سرعت‌های طرح مختلف در قطعات متفاوت راه بسیار مفید است.
همچنین می‌توانید جداول حداقل شعاع و جداول طول‌های انتقال را برای انواع راه‌ها (مانند تاجدار یا پلنر) اعمال کنید. لازم به ذکر است که ممکن است این مقادیر با آیین‌نامه‌های داخلی (مانند نشریه 800 ایران) متفاوت باشد و نیاز به تنظیم دستی داشته باشد.
ابزارهای کاربردی برای تسریع و بهینه‌سازی طراحی مسیر
Civil 3D فراتر از ترسیمات دستی، ابزارهایی برای ایجاد مسیرهای پیشنهادی و انجام تعریض‌های خودکار مسیر یا الاینمنت را ارائه می‌دهد:
1. ایجاد مسیر برازش شده (Create Best Fit Alignment)
این دستور به شما امکان می‌دهد تا با معرفی مجموعه‌ای از نقاط COGO ، آبجکت، انتیتی، بلوک و…) ، Civil 3D یک مسیر پیشنهادی اولیه را برای شما ترسیم کند.
کاربرد: این قابلیت برای مطالعات اولیه و یافتن واریانت‌های مختلف مسیر یا الاینمنت بر اساس عوارض موجود (مانند شیب زمین) بسیار مناسب است. با ترکیب این ابزار با تحلیل‌های سطح زمین Surface Properties و Slope Analysis، می‌توانید پیشنهادی اولیه را بر اساس شرایط واقعی زمین ارائه دهید.
2. ایجاد مسیر از آبجکت موجود (Create Alignment from Existing Object)
اگر بخشی از مسیر یا الاینمنت را قبلاً طراحی کرده‌اید و می‌خواهید آن را برای طراحی مجدد یا ادامه کار در مکان دیگری استفاده کنید، می‌توانید با انتخاب آن بخش، یک مسیر مستقل جدید ایجاد کنید.
3. تعریض مسیر (Widening)
تعریض در طول مسیر کاربردهای فراوانی دارد، از جمله ایستگاه‌های اتوبوس، عوارضی‌ها، پارکینگ‌های طول مسیر و توقفگاه‌ها.
• تعریض دستی: با انتخاب مسیر، کیلومتراژ شروع و پایان تعریض، مقدار آفست و سمت (چپ یا راست) را مشخص می‌کنید. این ابزار امکان تنظیم پارامترهای “Transition In” و “Transition Out” (طول‌های انتقال و شعاع قوس‌ها) برای نرم‌تر کردن ورود و خروج به منطقه تعریض مسیر یا الاینمنت را فراهم می‌کند.
• تعریض در تعریض: می‌توانید بر روی یک مسیر یا الاینمنت آفست شده، تعریض‌های بیشتری را اضافه کنید و مقادیر آفست هر منطقه را به صورت مجزا کنترل کنید.
• مسیرهای آفست (Offset Alignments) این مسیرها به صورت زیرشاخه مسیر اصلی ایجاد می‌شوند و می‌توانند خودشان دارای پروفیل طولی و استایل‌های مجزا باشند. این ویژگی به شما اجازه می‌دهد تا وضعیت ارتفاعات کناره مسیر را نیز بررسی کنید.
• تعریض خودکار (Automatic Widening) با فعال کردن تیک مربوطه، Civil 3D می‌تواند تعریض‌ها را به صورت خودکار بر اساس پارامترهای پیش‌فرض یا دستی شما اعمال کند. در تعریض خودکار، می‌توان تعداد لاین‌ها و عرض هر لاین را نیز مشخص کرد.
باز ترسیم مسیرهای اکسپلود شده و تبدیل اطلاعات اکسل
در بسیاری از پروژه‌ها، نقشه‌های پایه‌ای که در اختیار مهندسان قرار می‌گیرد، به صورت اکسپلود شده (Exploded) و شامل خطوط ساده و قوس‌های اتوکدی هستند که Civil 3D آن‌ها را به عنوان المان مسیر نمی‌شناسد.
بازترسیم الاینمنت اکسپلود شده برای کار با این نقشه‌ها، لازم است که این خطوط و قوس‌ها به المان‌های الاینمنت Civil 3D تبدیل شوند. این فرآیند شامل استفاده از دستوراتی مانند PEDIT برای یکپارچه‌سازی خطوط شکسته، و سپس Create Alignment from Polyline برای تبدیل آن‌ها به الاینمنت قابل تشخیص برای نرم‌افزار است. سپس می‌توان قوس‌های اسپیرال و ساده را با دقت بر اساس جداول طراحی (مانند طول اسپیرال یا شعاع قوس) بازترسیم کرد. این بخش از آموزش به شما کمک می‌کند تا با چالش‌های تطبیق کیلومتراژها و مختصات در پروژه‌های واقعی آشنا شوید.
تبدیل فایل اکسل به مسیر: یکی دیگر از کاربردهای عملی، تبدیل اطلاعات هندسی مسیر از فایل اکسل به Civil 3D است. این فرآیند شامل استخراج مختصات نقاط شکست (PI Points) از اکسل، ساخت یک فایل متنی از این مختصات و سپس وارد کردن آن‌ها به عنوان نقاط COGO در Civil 3D است. سپس می‌توان با استفاده از این نقاط، خطوط و قوس‌ها را ترسیم کرده و آن‌ها را به یک مسیر (Alignment) تبدیل کرد. این روش امکان چک کردن دقیق صحت طراحی با داده‌های اولیه (مانند زوایای انحراف، شعاع قوس‌ها و طول‌های انتقال) را فراهم می‌کند.
نتیجه‌گیری
همانطور که مشاهده شد، طراحی مسیر در Civil 3D یک مبحث جامع و کاربردی است که از درک پایه‌ای قیود آغاز شده و تا ترسیمات پیچیده اسپیرال‌ها، مدیریت پیشرفته ویژگی‌های الاینمنت و ابزارهای کاربردی مانند تعریض خودکار و بازترسیم اطلاعات از منابع مختلف ادامه می‌یابد. تسلط بر این ابزارها و مفاهیم، به مهندسان امکان می‌دهد تا پروژه‌های خود را با دقت، سرعت و کیفیت بالاتری انجام دهند و آمادگی لازم برای مواجهه با چالش‌های طراحی هندسی در پروژه‌های واقعی را کسب کنند.
دستور Create Best Fit Alignment به منظور ایجاد یک مسیر پیشنهادی بر اساس معرفی مجموعه‌ای از نقاط (مانند نقاط کوگو یا عوارض) به نرم‌افزار استفاده می‌شود. این ابزار امکان می‌دهد تا یک مسیر اولیه که به بهترین شکل از میان این نقاط عبور می‌کند، برازش داده شود. کاربرد اصلی آن در مراحل اولیه طراحی است، به خصوص زمانی که عوارض موجود در زمین مسیر را تعیین می‌کنند و نیاز به ارائه واریانت‌ها یا مسیرهای پیشنهادی وجود دارد. این قابلیت به طراحان کمک می‌کند تا قبل از ورود به جزئیات طراحی، یک دید کلی از مسیر مناسب با توجه به محدودیت‌ها و شیب‌های زمین بدست آورند.
در پنجره Alignment Properties:
Station Control این بخش به کاربر امکان می‌دهد نقطه مرجع کیلومتراژ مسیر را تعیین یا تغییر دهد. با تغییر نقطه مرجع (Reference Point) ، تمامی کیلومتراژهای مسیر نسبت به آن نقطه جدید سنجیده و به‌روز می‌شوند. این قابلیت زمانی مفید است که ابتدای مسیر صفر نباشد یا مسیر ادامه یک راه موجود باشد.
Station Equations این ویژگی به کاربر اجازه می‌دهد تا در یک نقطه مشخص از مسیر، یک “معادله” تعریف کرده و کیلومتراژ جدیدی را برای آن نقطه و به تبع آن برای ادامه مسیر اعمال کند. این معادلات می‌توانند افزایشی یا کاهشی باشند و برای سناریوهایی مانند اتصال مسیر به یک نقطه با کیلومتراژ از پیش تعیین شده یا رفع اشکالات کیلومتراژگذاری کاربرد دارند.
تعریض Widening به معنای افزایش عرض مسیر در نقاط خاصی از طول آن است. این افزایش عرض کاربردهای متعددی در طول مسیرها دارد، از جمله ایجاد ایستگاه‌های اتوبوس، فضای لازم برای عوارض کنار جاده‌ای، پارکینگ‌ها و توقفگاه‌ها. تعریض خودکار از طریق آفست: می‌توان با استفاده از دستور Create Offset Alignment، مسیرهای آفستی در دو سمت مسیر اصلی ایجاد کرد. در تنظیمات این دستور، با فعال کردن گزینه Automatic Widening ، نرم‌افزار بر اساس جداول و معیارهای طراحی (آیین‌نامه) به صورت خودکار، عرض‌های لازم را در نقاط مورد نیاز مسیرهای آفست اعمال می‌کند.
قیود در اجزای مسیر
ترسیم خطوط و قوس ها با اعمال قیود
ترسیم انواع قوس اسپایرال
ترسیم قوس اسپایرال و قوس ساده به همراه هم - ادامه مبحث جلسه قبل
ویرایشگر مسیر و انواع اسپایرال ها
ساخت مسیر برازش شده و تعریض - کاربردی برای ارائه مسیر پیشنهادی اولیه
تعریض - تعریض خودکار - مسیر های افست
شروع پروژه راه سازی ، پارت اول
شروع پروژه راه سازی ، پارت دوم
شروع پروژه راه سازی ، پارت سوم
شروع پروژه راه سازی ، پارت چهارم
شروع پروژه راه سازی ، پارت پنجم
الایمنت پروپرتیز ، پارت اول
الایمنت پروپرتیز ، پارت دوم
تبدیل فایل اکسل به مسیر
عناوین دروس رایگان فصل سوم مسیر و الاینمنت
S3 E01 قیود در اجزای مسیر
S3 E02 ترسیم خطوط و قوس ها با اعمال قیود
S3 E03 ترسیم انواع قوس اسپیرال
S3 E04 ترسیم قوس اسپایرال و قوس ساده به همراه هم – ادامه مبحث جلسه قبل
S3 E05 ویرایشگر مسیر و انواع اسپایرال ها
S3 E06 ساخت مسیر برازش شده و تعریض – کاربردی برای ارائه مسیر پیشنهادی اولیه
S3 E07 تعریض – تعریض خودکار – مسیر های افست
S3 E08 شروع پروژه راه سازی ، پارت اول
S3 E09 شروع پروژه راه سازی ، پارت دوم
S3 E10 شروع پروژه راه سازی ، پارت سوم
S3 E11 شروع پروژه راه سازی ، پارت چهارم
S3 E12 شروع پروژه راه سازی ، پارت پنجم
S3 E13 الایمنت پروپرتیز ، پارت اول
S3 E14 الایمنت پروپرتیز ، پارت دوم
S3 E15 تبدیل فایل اکسل به مسیر
برای مشاهده لینک دانلود لطفا وارد حساب کاربری خود شوید!
وارد شوید
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
فصل ششم، کریدور
فصل پنجم، بربلندی
فصل چهارم، پروفیل طولی و خط پروژه
فصل سوم، الاینمنت یا مسیر
فصل دوم، سطوح توپوگرافی
دیدگاهتان را بنویسید